Gijsbreght is het meest gespeelde Nederlandse stuk in de geschiedenis. Het werd voor het eerst gespeeld bij de opening van de allereerste schouwburg, de Amsterdamse staddschouwburg aan de keizergracht. Eigenlijk zou dit gebeuren op 26 december 1637, maar doordat gereformeerde predikanten hiertegen hadden geprotesteerd ging het niet door. Joost van den Vondel zou volgens deze predikanten allerlei katholieke rituelen toegevoegd aan het toneelstuk. Dit weerhield van den Vondel echter niet om het toneelstuk toch door te laten gaan. Na enige aanpassingen gaven de Amsterdamse burgemeesters alsnog toestemming voor een feestelijke opening van de schouwburg, op 3 januari 1638.

De oudste schouwburg van Nederland, Stadsschouwburg Amsterdam

Het Verhaal

De Gijsbreght speelt zich af in 1304 en beschrijft de verwoesting van Amsterdam en de lotgevallen van de toenmalige heer, Gijsbreght van Aemstel. Vondel liet zich bij het schrijven onder andere inspireren door de geschiedenis van de Griekse held Aeneas, de grondlegger van de stad Rome, zoals die in de eerste eeuw voor Christus was opgetekend door de Romeinse dichter Vergilius. Vondels treurspel was ook helemaal volgens de klassieke regels opgebouwd: het bestaat uit vijf bedrijven; ieder bedrijf eindigt met een rei (koorzang); het stuk is geschreven in verzen (alexandrijnen) en vertelt het verhaal van een hooggeplaatst persoon die door rampspoed achtervolgd wordt.

Aan het eind van het stuk staat Amsterdam in brand en lijkt Gijsbreghts einde nabij. Maar dan verschijnt de engel Rafael die Gijsbreght beveelt de stad te verlaten, samen met zijn vrouw en kinderen. Amsterdam zal inderdaad verwoest worden, maar de stad zal – zo voorspelt Rafael - eeuwen later stralend uit zijn as herrijzen. En dat laatste was natuurlijk iets dat de Amsterdammers in 1638 maar al te graag hoorden. Zij waren op dat moment immers hard bezig Amsterdam uit te laten groeien tot het machtigste handelscentrum van de wereld.

De Engel Rafael daalt neer uit de hemel. Illuminatiekastje, ca. 1780.